LEVANTOgroep viert bijzondere mijlpaal: eerste maatjesproject van Nederland bestaat 35 jaar!

‘Menselijk contact is onmisbaar voor psychiatrisch herstel’

Het maatjesproject van LEVANTOgroep, dat psychiatrische patiënten in Zuid-Limburg koppelt aan vrijwilligers, viert dit jaar zijn 35ste verjaardag. Als oudste maatjesproject van Nederland heeft het al duizenden kwetsbare mensen uit hun isolement geholpen. Er kan geen twijfel meer over bestaan: menselijk contact is onmisbaar en wordt alleen maar belangrijker binnen de psychiatrie. Ter gelegenheid van dit jubileum spraken we met de geestelijk vaders én de huidige coördinator. Over het succes en de impact van het maatjesproject.

Op het terras van zorgcentrum Licht en Liefde in Maastricht treffen drie heren elkaar voor een bijzondere reünie. Mannen in de herfst van hun leven. Ze halen herinneringen op aan de tijd dat zij voor heel veel mensen het verschil maakten.

Detlef Petry (80), Jan Wijnen (86) en Max Darley (87) delen dezelfde unieke ervaring: 35 jaar geleden stonden zij samen met wijlen Frans van Wijmen aan de wieg van het eerste maatjesproject in Nederland. Een initiatief dat sindsdien voor duizenden psychiatrische patiënten in Zuid-Limburg licht in de duisternis heeft gebracht. Het contact met vrijwilligers van buiten de zorg werkt helend en geeft vertrouwen om weer volwaardig mee te doen in de samenleving.

De tijd ver vooruit

Voor het begin gaan we terug naar eind jaren tachtig. Max Darley, oprichter van de Rotaryclub in Maastricht, heft het glas met psychiater Detlef Petry. Het gesprek gaat over Max’ broer, die verblijft in psychiatrisch ziekenhuis Vijverdal. De vraag die op tafel ligt: hoe zorgen we dat patiënten in de ggz zich meer mens voelen?

Het is een vraag die in die tijd nauwelijks gesteld wordt. Artsen staan nog op een voetstuk, patiënten zijn ondergeschikt aan het systeem. Maar Detlef Petry is zijn tijd ver vooruit. De Duitse psychiater behandelt zijn patiënten in Vijverdal als gelijken. “Het zijn immers gewoon mensen,” zegt hij met zachte stem. “Mensen zoals jij en ik, met hun eigen verhaal, hun talenten en kwetsbaarheden. Door hen als mens te behandelen, krijgen ze vertrouwen en voelen ze zich vrijer. Dat komt het herstel alleen maar ten goede. Daarbij heeft niemand meer kennis van een psychiatrische aandoening dan de patiënt zelf. Dat vraagt om een nederige opstelling van de arts.”

Contact van mens tot mens

Het gesprek tussen Detlef en Max werkt als een sneeuwbal. Andere geestverwanten sluiten zich aan: zorgbestuurder en Rotarian Jan Wijnen en hoogleraar gezondheidsrecht Frans van Wijmen. Uit hun gezamenlijke overtuiging dat herstel méér vraagt dan therapie en medicatie, ontstaat op 3 september 1990 stichting Horizon. De missie: mensen die psychisch kwetsbaar zijn uit hun sociaal isolement halen. Hoe? Door hen te koppelen aan een vrijwilliger. Geen hulpverlener, maar een maatje dat dezelfde taal spreekt en het leuk vindt om samen dingen te ondernemen. Wandelen, fietsen, koffiedrinken, koken of een terrasje pikken. Contact van mens tot mens, met wederzijdse acceptatie.

Een praktijkervaring voor het leven

Het project start met een kleine groep vrijwilligers. Rotarians die als maatje hun maatschappelijke hart laten spreken. Maar ook studenten. Professor Van Wijmen biedt hen de kans om als vrijwilliger kennis te maken met de doelgroep waarmee ze later mogelijk gaan werken. Een praktijkervaring voor het leven.

Vrijwilligers worden niet alleen gekoppeld aan patiënten van Vijverdal (het latere Mondriaan), ook cliënten van andere organisaties in Zuid-Limburg vinden via Stichting Horizon een maatje. Dat maakt het project van meet af aan uniek.

Financiële middelen zijn schaars. Max Darley herinnert zich een veiling in Scheveningen, waar het eerste vaatje nieuwe haring maar liefst 120.000 gulden oplevert voor Stichting Horizon. “De helft hebben we gebruikt om andere maatjesprojecten in het land te ondersteunen. De rest ging naar de oprichting van het landelijke Buddy Netwerk, dat één-op-één contact faciliteert voor kwetsbare mensen in heel Nederland.”

Een lichtend voorbeeld

Het project groeit, professionaliseert en breidt uit naar Sittard en Heerlen. Sinds 2015 verzorgt LEVANTOgroep Vrijwilligers de coördinatie. Onder leiding van coördinator informele zorg Marco Piëtte is het uitgegroeid tot een lichtend voorbeeld voor soortgelijke initiatieven. Verspreid over Zuid- en Midden-Limburg zijn inmiddels ruim 400 maatjeskoppels actief. Gewone mensen die elkaar vinden in hun mens-zijn.

“Ik word nog steeds geraakt als ik zie wat dit contact doet,” zegt Marco. “De blijdschap bij cliënten én vrijwilligers. De vriendschappen die ontstaan. Ik herinner me een vrouw die twintig jaar niet naar de bioscoop was geweest. Haar maatje hielp haar letterlijk en figuurlijk over de drempel. Tegenwoordig zetten we ook geregeld vrijwilligers in die zelf cliënt zijn geweest. Eenmaal hersteld willen ze graag maatje worden voor een ander. Daar komen vaak prachtige contacten uit voort.”

De drie pioniers van het project luisteren ademloos toe. “Ongelooflijk, wat mooi!” zegt Jan Wijnen. Max Darley: ““Heel bijzonder om te horen dat dit project ook na 35 nog altijd zo’n groot succes is. Zeker als je kijkt naar het stigma waar de psychiatrie ook nu nog altijd mee kampt.”

‘Kijk naar de mens’

Omdat er nog steeds misverstanden bestaan over mensen in de ggz, worden nieuwe vrijwilligers uitgebreid gecoacht. Coördinator Marco: “We geven een realistisch beeld, zodat maatjes weten wat ze kunnen verwachten. De belangrijkste boodschap die ik meegeef: je gaat geen contact leggen met een patiënt, maar met een mens. Mensen die een gevaar vormen voor zichzelf of hun omgeving koppelen we uiteraard niet aan een maatje. De triadegedachte is leidend: we gaan voor een optimale samenwerking tussen patiënt, hulpverlener en het sociaal netwerk.”

35 jaar na dato is het project nog altijd van grote waarde. Sterker nog: het sluit naadloos aan bij deze tijd waarin de overheid zich terugtrekt en de samenleving zelf meer verantwoordelijkheid draagt. Marco: “Hoewel er nog een lange weg te gaan is, groeien formele en informele zorg langzaam naar elkaar toe. Richting de toekomst wordt informele zorg alleen maar belangrijker om dure professionele zorg betaalbaar te houden. Het is cruciaal dat we dit onderbouwen en samenwerken met alle partners. Laten we naar de mens kijken in plaats van alleen naar de cijfers. Samen bouwen we aan de informele zorg van morgen.”

Onderweg

Detlef Petry had het goed gezien toen hij in de jaren zeventig met zijn grensverleggende inzichten de basis legde voor een mensgerichte aanpak. Zijn ervaringen bundelde hij in 2005 in het boek Onderweg, het persoonlijke verslag van de reis die hij maakte met zijn patiënten op gelijkwaardig niveau. Twintig jaar later deelt Marco Piëtte dit inspirerende verhaal nog altijd met nieuwe vrijwilligers. “In de geest van Detlef vertel ik hen over de reis die ze gaan maken met een uniek mens. En met ervaringen die er echt toe doen.”

De voormalig psychiater neemt het compliment dankbaar in ontvangst, maar blijft bescheiden. Zijn jarenlange inzet voor psychiatrische patiënten voelt voor hem niet als een bijzondere prestatie. Detlef Petry was gewoon zichzelf: een mens die andere mensen wil helpen.